Om- en omwoningen Rietveld, Reeuwijk

In 1957 kreeg Gerrit Rietveld de opdracht voor het ontwerp van 52 sociale huurwoningen, als deel van het uitbreidingsplan Reeuwijk-Brug van Sam van Embden. De smalle strookverkaveling van de zes blokken volgt de oude polderstructuur. Het project was in 1959 gereed en is een bijzonder voorbeeld van vernieuwende naoorlogse woningbouw. Het is het enige sociale woningbouwproject dat Rietveld volgens de principes van de ‘kernwoning’ heeft weten te realiseren.

De woningen zijn om en om met de voor- of de achtergevel naar de straat gekeerd. De vlakke voorgevels wisselen af met de terugliggende achtergevels zodat een plastisch beeld ontstaat. De doorlopende strak-witte dakrand ligt vlak met de voorgevel maar vormt bij de terugspringende geveldelen een groot dakoverstek. Op de koppen van de blokken resulteert dit afwisselend in een gesloten en een open hoek. De raampartijen vormden over twee verdiepingen een geheel door de tussenliggende borstwering in glas uit te voeren, met een gekleurde plaat erachter. Met de kenmerkende doorlopende dakrand, de rechte straten en uniforme buitenruimte vormen de zes blokken een samenhangend ensemble.

Door een matige uitvoering vertoonden de woningen van meet af aan gebreken. In 1980 volgde een grondige renovatie waarbij de lichtvoetige naoorlogse architectuur werd overgoten met een 70-er jaren saus. De nieuwe kozijnen kregen een afwijkende indeling en een betimmerde borstwering. Op de platte daken werden flauw hellende daken aangebracht, waarbij de stalen dakrand achter een houten betimmering verdween. Het palet van lichte pastelkleuren werd vervangen door uniform donkerbruin. In de loop van de tijd zijn in de tuinen een diversiteit aan bergingen en erfafscheidingen geplaatst om de privacy te verhogen. Hierdoor was het straatbeeld sterk verrommeld. Desondanks waardeerden de meeste bewoners de uitgekiende indelingen en de hoge woonkwaliteit.

Ruim 40 jaar later was de technische conditie van de woningen opnieuw erg verslechterd. De noodzakelijke verduurzaming leek een onhaalbare kaart en vervangende nieuwbouw de enige uitweg. In antwoord op hardnekkige bezwaren van de bewoners tegen de voorgenomen sloop is uiteindelijk met vereende krachten een uitweg gevonden om de woningen te behouden. De ambitie was om de energieprestatie te verhogen van energie label E/F naar B, het wooncomfort te verbeteren en tevens het oorspronkelijke karakter van het buurtje terug te winnen. Het ontwerpend vooronderzoek hiervoor is in samenwerking met Van der Goes Architecten uitgevoerd.

Bij de uiteindelijke renovatie zijn van alle woningen de hellende daken verwijderd. De platte daken zijn sterk geïsoleerd waarbij de oorspronkelijke stalen dakranden zichtbaar zijn gelaten. De vervangen kozijnen waren nog in goede staat; ze zijn daarom in het merendeel van de woningen gehandhaafd en in de oorspronkelijke witte kleur geschilderd. Bij de betimmerde borstweringen is een verwijzing gemaakt naar de oorspronkelijke grijsgroene en grijsblauwe kleur. De renovatie kon worden uitgevoerd in bewoonde staat.
Voor het meest zuid-oostelijke blok van acht woningen is een verdere restauratieve aanpak gekozen. Hier zijn nieuwe kozijnen geplaatst waarin de oorspronkelijke indeling is aangebracht en diverse originele soorten figuurglas zijn geplaatst, inclusief de oorspronkelijk translucente borstwering. De gerestaureerde woningen vallen in de midden-dure categorie terwijl de gerenoveerde woningen opnieuw in de sociale sector worden aangeboden.

In de kwaliteit van de buitenruimte is ook een slag gemaakt. Op de kop van de oorspronkelijke gemetselde bergingen – meestal gebruikt als bijkeuken – zijn uniforme houten buitenbergingen geplaatst. Bij de gerestaureerde woningen zijn de details daarvan aangepast aan de Rietveldwoningen. De individuele schuttingen en hekwerken zijn vervangen door groene erfafscheidingen. Hierdoor is een rustiger en meer collectief straatbeeld ontstaan. De gemeente zal later op haar beurt de openbare ruimte aanpassen en vergroenen zodat deze klimaat-adaptief wordt.

Het project is in de voorzomer van 2022 opgeleverd. De verduurzaamde woningen kunnen weer dertig jaar mee en voor Reeuwijk is een belangrijk naoorlogs erfgoed behouden gebleven.